TAAL EN DENKEN

door Professor Dr. Jan Pekelder

Het is moeilijk te geloven, maar er bestaan buiten de universiteit nog steeds enkele onwetenden die zich afvragen wat het nut van taalkunde is. Dezen zouden eens goed moeten nadenken over het volgende verhaal.

De wereldberoemde neurolinguïst Steven Pinker begint zijn boek The stuff of thought. Language as a window into human nature (2007) met 9/11. Hij gaat in op een debat dat aan het grote publiek is ontgaan, maar dat voor ons taalkundigen van belang is. Na de instorting van de Twin Towers rees er tussen de advocaten van de huurder van de panden, een zekere Larry Silverstein, en de advocaten van de verzekeringsmaatschappij een discussie over de betekenis van het Engelse woord event (= gebeurtenis). De verzekeringspolis van Silverstein noemde een maximum uit te keren bedrag van drie en half miljard dollar per "destructive event". Zien we 9/11 als één gebeurtenis, dan zou Silverstein 'slechts' deze drie en half miljard krijgen. Wordt 9/11 daarentegen gezien als twee gebeurtenissen, dan ontvangt de huurder het dubbele, zeven miljard dollar. Het moge duidelijk zijn dat de advocaten van de verzekeringsmaatschappij de één-event-lezing verdedigden: op 9 september vond er één gebeurtenis plaats, namelijk de wegvaging van de Twin Towers. De advocaten van Silverstein probeerden van hun kant de twee-events-lezing te rechtvaardigen: er is sprake geweest van twee gebeurtenissen. Ze zeiden: de filmjes laten duidelijk zien dat eerst de ene en enige tijd later de andere toren is geraakt en ingestort. En tussen de torens is een objectief te meten afstand. Het gaat dus om twee afzonderlijke gebouwen.

Wat voor de taalkundige zo boeiend aan deze discussie is, is dat deze niet gaat over wat er in onze wereld is gebeurd (afgezien van enkele buitenissige types die graag in termen van conspiracy theories denken, is iedereen het er immers wel over eens wat er feitelijk is gebeurd). Het is daarentegen een discussie over twee verschillende manieren van conceptualiseren van de verschijnselen, of zoals Pinker het samenvat: "Where they differ is in the construal of those facts: how the intricate swirl of matter in space ought to be conceptualized by human minds." Vrij vertaald: Waarin ze verschillen is de interpretatie van de 'feiten'. Op welke aspecten van de in de ruimte waargenomen verschijnselen wordt door de menselijke geest gefocaliseerd?

Pinker haalt in hetzelfde boek nog een andere discussie aan. In George W. Bush's State of the Union van januari 2003 staat de volgende zin:

"The British government has learned that Saddam Hussein recently sought significant quantities of uranium from Africa."

Zoals bekend was dit voor veel Amerikanen en Britten DE reden om Irak binnen te vallen en Sadam af te zetten. Het probleem is echter dat het werkwoord to learn twee interpretaties kan krijgen. De meest voor de hand liggende is een feitelijke interpretatie. Deze houdt in dat het door het subject uitgedrukte geloof als WAAR wordt beschouwd. Has learned kan dan geparafraseerd worden als we hebben iets vernomen en weten het nu: de Britse regering 'wist' dat Saddam in Afrika op zoek was gegaan naar uranium. Het is deze interpretatie die Bush heeft overgenomen met alle consequenties vandien. Er is echter een andere, niet feitelijke interpretatie van to learn mogelijk. Deze is te parafrasen als we hebben iets vernomen en geloven of denken het nu. Onderzoekscommissies van de Amerikaanse senaat en van het Britse parlement zijn achteraf trouwens tot de conclusie gekomen dat het hier inderdaad om geloven ging en niet om weten. De vraag of Bush al dan niet gelogen heeft, komt hiermee in een bijzonder interessant daglicht te staan.

Opnieuw zitten we hier midden in de taalkunde. Het gaat er deze keer niet om hoe de verschijnselen worden geconceptualiseerd, maar hoe het taalteken learn wordt geïnterpreteerd. Of beter geformuleerd: het gaat om de vraag op welk lexicaal-semantisch aspect van learn wordt gefocaliseerd.

Men vertelle het voort: taalkunde gaat over ONZE werkelijkheid.