XV

Taal en communicatie

Professor Pekelder

Veel mensen denken dat de belangrijkste functie van taal communicatie is. Dit lijkt me aanvechtbaar. Natuurlijk is taal een communicatiemiddel, maar zonder veel succes. Op de keper beschouwd loopt de communicatie tussen personen of instanties vaak - geheel of ten dele - mis. We kunnen niet anders dan daar genoegen mee nemen en dat doen we meestal ook. De vraag rijst natuurlijk wel hoe het komt dat communicatieve boodschappen zelden volledig overkomen. Dit hangt rechtstreeks samen met het gedeeltelijke karakter van menselijke taal. Zoals we eerder al eens hebben opgemerkt, zit taal vol gaten. Er bestaat een wereld waarin men deze probeert te dichten, de juridische. Desondanks lukt het ook juristen niet perfecte communicatie tot stand te brengen. Daar leven de advocaten dan weer van. Een andere boeiende vraag is waar taal wel goed in is. Taal is zeer geschikt als kunstuiting. Als je talent hebt, kun je prachtige romans en gedichten schrijven. Het leuke is nu dat goede romans en gedichten vol gaten zitten, nog meer dan in het niet literaire taalgebruik. Een gebied waarvoor taal ook goed bruikbaar is, is de sociale cohesie. Als u bij de bushalte staat en er komt een vage bekende aanlopen dan heeft u het gevoel dat u even moet praten. U uit een begroetingsformule, vraagt hoe het gaat en als het gesprek stokt, begint u over het weer. Is dit communicatie? Nee, niet echt. Er wordt geen informatie overgedragen, er wordt onderstreept dat u een goed opgevoed mens bent. De belangrijkste functie van taal is echter: grip krijgen op de omgeving. Taalwetenschappers noemen dit de cognitieve functie. Aanvankelijk doet de wereld zich als een chaos aan ons voor. Door talloze categorieën en subcategorieën in ons hoofd te maken en daar - simpel gezegd - woorden op te plakken, scheppen we orde. Het is deze orde die ons als mensen in staat heeft gesteld binnen de levende natuur zo’n prominente plaats in te nemen.