Het ontwerpen van een onderzoek

Hedvika Schwarzová

Verschuren, P., Doorewaard, H. (2015) Het ontwerpen van een onderzoek (5^e druk). Amsterdam, Nederland: Boom Lemma uitgevers

Binnen elke universitaire studie komen studenten het uitvoeren van een onderzoek tegen. Het onderzoek speelt een sleutelrol op elk gebied van de wetenschap omdat het veel nieuwe kennis kan brengen of een nieuwe inzicht in de problematiek kan opleveren. Het is van groot belang om een complexe onderzoek op te kunnen bouwen hoewel het geen makkelijke taak is. In dit artikel vat ik het eerste deel van het boek Het ontwerpen van een onderzoek samen dat vooral op beginnende onderzoekers gericht is. Het boek geeft een overzichtelijk inzicht in de methodologie van het schetsen van een onderzoek. Als beginnende onderzoeker kom je veel verschillende problemen tegen. Met behulp van dit boek en de methodologische stappen die er systematisch worden beschreven en met veel voorbeelden uit de praktijk gedemonstreerd worden, kan de lezer zich trainen in een planmatige aanpak bij het ontwerpen van zijn onderzoek.

Het begin is altijd het moeilijkste. De studenten moeten zich realiseren wat er precies moet gebeuren en wat eigenlijk een complex onderzoek moet bevatten. Het gaat over een ingewikkelde bezigheid waarover goed nagedacht en dat gepland moet worden. In het algemeen beoogt het onderzoek kennis, inzicht en levering van informatie waarmee een bijdrage kan worden geleverd aan de oplossing van een probleem. We onderscheiden twee soorten onderzoek en zijn richtingen; ten eerste is er sprake van een theoriegericht onderzoek waarin theoretische problematiek op grond van bestaande theorieën en kennis wordt opgelost. Verder werd nog een praktijkgericht onderzoek onderscheiden dat een praktijkbijdrage aan verandering van een bestaande situatie of kennis levert. Het onderzoek voegt dus iets toe aan de theorievorming in het vakgebied of aan een of ander praktijkprobleem.

Aan het begin van een onderzoek heeft de onderzoeker in de meeste gevallen zijn onderwerp in grote lijnen vastgesteld en de bestaande literatuur over de problematiek bestudeert. Het is essentieel om het onderzoek systematisch te ontwerpen wat de structuur en inhoud betreft. Daarvoor dient het maken van een onderzoeksontwerp waarin de onderzoeker het conceptueel en het technisch ontwerp bepaalt.

Het conceptueel ontwerp is verbonden vooral met de vraag wat je eigenlijk met je onderzoek wil bereiken en wat het doel er van is.  Binnen het conceptueel ontwerp wordt de doelstelling, het onderzoeksmodel, de vraagstelling en de begripsbepaling nader geformuleerd. Het vaststellen van een adequate doelstelling heeft een belangrijke functie die vanaf het begin een richting aan het onderzoek geeft. Onder doelstelling verstaan wij een nuttig, realistisch en binnen de gestelde tijd haalbaar, eenduidig en informatierijk geformuleerd doel voor een onderzoek (Verschuren & Doorewaard, blz. 38).

 Aan de andere kant het technisch ontwerp zorgt voor de methode hoe je het doel wil bereiken, welke onderzoeksstrategie ga je gebruiken, met welk materiaal ga je werken en hoe je de planning van het onderzoek zou schetsen. Deze voorbereidende werkzaamheid is zeer belangrijk voor een vlotte uitvoering van het onderzoek. In dit stadium van het onderzoek komt het van pas om een overzicht van de diverse mogelijkheden op het gebied van strategieën, materiaal en planning te maken zodat de onderzoeker de meest nuttige werkwijze kan kiezen. Dit overzicht zou ook de verschillende voor- en nadelen laten zien die tot de keuze van de beste beslissingen zou leiden.

Er worden vijf onderzoeksstrategieën onderscheiden. De eerste er van is het survey-onderzoek waarmee de onderzoeker een breed beeld van een relatief groot aantal onderzoekseenheden krijgt. Bij het survey worden vooral de kwantitatieve gegevens verwerkt die daarna met behulp van de statistieke procedures worden geanalyseerd. Deze manier van onderzoek geeft geen diepe inzicht, maar een uitgebreide kwantificatie van een fenomeen. Een experiment is een type onderzoek waarmee de onderzoeker nieuwe situaties of processen toetst en nieuwe ervaringen en kennis er over opdoet. Het experiment heeft een zeer specifieke vraagstelling, namelijk wat de invloed van variabele X op variabele Y is. De variabelen kunnen veel diverse zaken vertegenwoordigen en daarvoor is de experimentele onderzoeksstrategie goed bruikbaar vooral in een evaluatieonderzoek. Een onderzoeksstrategie waarmee de onderzoeker een diepgaand inzicht krijgt is de casestudy. In tegenstelling tot het survey werkt de casestudy met een relatief klein aantal onderzoekseenheden waaruit kwalitatieve gegevens worden verwerkt. De casestudy biedt vooral voor de beginnende onderzoekers veel interessante mogelijkheden omdat het relatief weinig methodologische kennis vereist en kan vrijwel in elke situatie van toegepast worden. De volgende onderzoeksstrategie is de zogenaamde gefundeerde theoriebenadering die zich op het zoeken van nieuwe theoretische inzichten richt. Dat gebeurt binnen de bestaande theorie die door de onderzoeker niet wordt  getoetst, maar verder ontwikkeld. Deze strategie is daarom geschikt voor een weinig onderzocht terrein. De laatste onderzoeksstrategie is een bureauonderzoek waarbij de onderzoekers met bestaande onderzoeksmateriaal werken dat door anderen al verzameld en geschreven is. In plaats van de verzameling van empirisch data moet de onderzoeker logisch en systematisch nadenken over hoe met behulp van het bestaande materiaal tot nieuwe inzichten gekomen kan worden.

De volgende stap van het ontwerpen van een onderzoek is het verzamelen van onderzoeksmateriaal en de verwerking van gegevens en bronnen zodat ze zo effectief mogelijk gebruikt kunnen worden. Tot slot komt de planning van het onderzoek aan bod. In dit gedeelte van het boek wordt beschreven hoe men verschillende onderzoeksactiviteiten en tijd zou plannen. Voor gedetailleerde informatie zie het tweede deel van het boek.