Het diner: Een film naar het boek van Herman Koch - een moralistisch dilemma

Lukáš Vítek

Mijn essay is gebaseerd op mijn bezoek van bioscoop Lucerna op vrijdag (11. 4. 2014) waar de Nederlandse film Het diner, geïnspireerd op roman van Herman Koch, werd vertoond. Omdat de meerderheid van jullie waarschijnlijk deze film niet hebben gezien, lijkt het me nuttig om er een paar woorden over te zeggen. Voordat ik de handeling ga beschrijven, moet ik benadrukken dat er rondom de film een controverse is ontstaan: volgens een recensente van de New York Times is de film helemaal niet moreel of zedelijk. Deze ruzie over moraliteit lijkt me heel interessant en belangrijk. De oplossing van de ruzie hangt van de vraag af of een modern kunstwerk door maatschappelijke regels ingeperkt kan worden. Tot zover het algemene deel van mijn referaat en nu ga ik de film zelf beschrijven.
Het verhaal speelt zich af in het hedendaagse Amsterdam. De protagonist van Het diner heet Paul die een heel bijzondere vader van het gezin is. De film opent met zijn innerlijke monoloog over familiegeluk. Dan zie je een paar passages waarin Paul zich niet normaal gedraagt. Er is bijvoorbeeld een passage waar Paul bij de schooldirecteur zit vanwege de scriptie van zijn zestienjarige zoon Michel. Michel namelijk schrijft dat de doodstraf goed is, dat sommige leden van de maatschappij slecht zijn en bovendien dat ze vermoord moeten worden. De directeur vraagt Paul naar de oorzaak van deze extreme mening. Paul begint over het oude Griekenland en Rome te praten, hij bewondert gladiatoren, maar heeft een hekel aan de christelijke godsdienst en traditie. Vroeger was Paul ook leraar maar nu is hij al tien jaar werkloos. Aan het einde van het gesprek wordt Paul boos en vecht met de directeur. Michel zit in de andere kamer, maar hij ziet alles. Hij verwijt zijn vader dat hij zich niet normaal kan gedragen.
Hoewel Paul nogal vreemd is, is zijn gezin gelukkig totdat hij op een avond met zijn vrouw Claire naar de tv zit te kijken. Er wordt op het journaal gezegd dat de twee jongens een bedelaar hebben doodgeslagen, toen zij naar eengeldautomaat gingen en haar daar hebben gevonden en dat ze haar bovendien met benzine hebben aangestoken. De gezichten van de jongens zijn niet op beelden van de videobewaking te zien, maar Paul weet zeker dat een van de jongens Michel en de tweede Dick, de zoon van beroemde politicus en Pauls broer Serge Lohman, was. Paul heeft ze herkend. Bovendien gaat Paul naar Michels kamer en daar vindt hij de hele actie goed gedocumenteerd in Michels mobiele telefoon. De jongens (dus de jonge moordenaars) waren op tv weliswaar onherkenbaar, maar de gezichten zijn goed herkenbaar op de opnames in de telefoon.
Dan praat Paul een beetje over de moord met Michel, maar hij is helemaal niet sterk genoeg om Michel een straf te geven of om naar de politie te gaan, want Paul heeft veel problemen met zichzelf. Hij is geen autoriteit, geen werkelijke vader voor Michel. Claire heeft ook haar zoon herkend, maar ze doet alsof er niets aan de hand is.
Het journaal zegt dat er twee moordenaars waren. Ja, dat klopt, maar aan het begin zijn drie jongens samen naar de geldautomaat gegaan. De derde was Fasso, een zwarte jongen komende uit Afrika, die door het gezin van de politicus Sergo Lohman is geadopteerd. Fasso had ook geld nodig en toen hij de bedelaar had gezien, stelde hij voor om een andere geldautomaat te gaan zoeken. Maar zijn vrienden Michel en Dick begonnen de slaperige bedelaar (het was ´s nachts) te slaan en te schoppen en toen Fasso de brand door de benzine zag, is hij gevlucht.
Omdat Paul niet weet wat te doen, belt hij zijn broer Serge. Serge is minister van Buitenlandse Zaken en hij is de hoofdkandidaat tegen Wilders in de aanstaande verkiezingen. Dus hij wil eerst rustig over het hele probleem in een restaurant praten. Hoewel hij zijn sociale status al tien jaar geduldig heeft opgebouwd (samen met zijn vrouw Babette), houdt hij veel van zijn aangenomen zoon Fasso en wil dat Fasso een goede toekomst heeft. Dus de beide ouders (Paul en Claire, Serge en Babette) gaan naar het restaurant om te bespreken hoe ze dit moeten oplossen. Daarom heet de film Het diner. Om een lang verhaal kort te maken, Serge wil uit de politiek stappen wat zijn Babette verwerpt omdat ze al zo lang de gastvrouw voor Serge's gasten is. Claire is ook tegen Serge's opzet, omdat ze niet van Wilders houdt en volgens haar Menno de enige hoop voor de toekomst van Nederland (en dus ook voor de toekomst van Michel) is. Claire denkt dat de moord alleen een kwajongensstreek was en dat bedelaars geen rechten hebben. Zoals jullie kunnen zien, probeert ze een alibi voor haar zoon te creëren en dat lukt waarschijnlijk ook. Paul is te zwak om naar de politie te gaan, hoewel hij goed beseft dat zijn zoon een echte moord heeft gepleegd. Hij begrijpt Claire niet die al te fanatiek haar moederliefde uitdraagt. Eigenlijk wordt ze medeplichtig aan de moord omdat ze haar zoon een alibi wil bezorgen. Bovendien, in de nacht toen Michel en Dick de moord hebben gepleegd, is Michel naar Claire gegaan en om haar te vragen wat hij moet doen als Fasso naar de politie zou gaan. Ze heeft hem gezegd om ook Fasso te vermoorden. De film eindigt als Claire en Michel aan Pauls deur kloppen met de woorden: “Mogen we met jou praten?”
Is de film immoreel? Nee, volgens mij is hij bijzonder moralistisch: Paul, die waarschijnlijk ziek in zijn hoofd is, heeft nog gevoel voor waarheid en rechtvaardigheid, terwijl zijn “gezonde” vrouw dat niet heeft. Dus geen immoraliteit, geen slecht voorbeeld, maar een grote paradox.